Zapewne wielu z Was spotkało się z terminem „rośliny ozime”, ale czy tak naprawdę wiemy, co dokładnie oznacza to sformułowanie? Jakie kryteria musi spełniać roślina, by można ją było określić jako ozimą? Jakie z nich spotkamy w naszym klimacie? Na te i inne pytania odpowiemy w poniższym, krótkim artykule.
Spis treści
Oziminy – co to takiego?
Rośliny ozime (oziminy) to jedno lub dwuroczne rośliny uprawne, które potrzebują niskich temperatur do prawidłowego przebycia całego cyklu wegetacyjnego. Pisząc „niskich temperatur” mamy na myśli przedział od 0 do 10°C (jest niezbędna do ich zakwitania). Kiełkowanie oraz wysiew przypada na okres jesienny, wiosną nie uda nam się od nich uzyskać pąków kwiatowych. Zima to czas, który te rośliny przeczekują w różnej postaci, np. spęczniałych nasion czy siewek i przechodzą proces jaryzacji. W naszym umiarkowanym klimacie uprawiane są następujące grupy roślin ozimych:
- zboża (ozime odmiany żyta, pszenicy, pszenżyta oraz jęczmienia),
- rośliny strączkowe (wyka ozima),
- rośliny oleiste (rzepak ozimy i rzepik ozimy).
Proces jaryzacji – dlaczego jest tak istotny?
Jaryzacja (inaczej jarowizacja czy wernalizacja) umożliwia roślinom ozimym przejście z fazy wegetatywnej do generatywnej – czyli mówiąc prościej, warunkuje kwitnienie i wydanie owoców. Taki proces indukowania, który zachodzi pod wpływem niskiej temperatury, utrzymującej i oddziałującej na roślinę przez odpowiedni czas. Długość okresu wernalizacji jest uzależniona od poszczególnego gatunku rośliny i waha się od kilku do kilkudziesięciu dni. Zagrożeniem dla właściwego przebiegu procesu jarowizacji jest:
- brak odpowiednio niskich temperatur w okresie zimowym (zbyt wysokie powodują przedwczesny wzrost czy uszkodzenie samych siewek),
- zlodowacenie gruntu (rośliny rozwijają się właściwie pod pokrywą śniegu, ale nie lodu).
Proces jarowizacji w przypadku zbóż ozimych, które są wysiewane jesienią, zachodzi w trakcie zimowego okresu w temperaturze od 0 do 10°C i wynosi od 3 do 7 tygodni. Natomiast dla ciekawostki i porównania – w przypadku zbóż jarych wysiewanych na wiosnę, proces wernalizacji wymaga nieco wyższej temperatury (od 5 do 12°C) i przebiega znacznie szybciej (od 5 do 15 dni).
Rośliny, dla których jaryzacja jest niezbędna do prawidłowego rozwoju, na ten chłodniejszy czas przybierają postać:
- spęczniałych nasion czy siewek (np. zboża ozime),
- roślin o dobrze zaawansowanym wzroście w postaci np. pędu rozetkowego (rzepak ozimy).
Rośliny ozime uprawiane w Polsce
Jak już wyżej zostało wspomniane, w naszym kontynentalnym klimacie uprawiane są: zboża (ozime odmiany żyta, pszenicy, pszenżyta oraz jęczmienia), rośliny strączkowe (wyka ozima) oraz rośliny oleiste (rzepak ozimy i rzepik ozimy). Termin siewu jest uzależniony od lokalnie występujących temperatur – skupimy się na tym w Polsce.
Wszelkie zboża ozime najlepiej siać jesienią, ponieważ zimę potrzebują na proces wernalizacji. Konkretne terminy dla poszczególnych gatunków:
- żyto od połowy września do I tygodnia października,
- pszenica od połowy września do połowy października,
- pszenżyto w II i III dekadzie września,
- jęczmień pomiędzy 10 a 25 września.
Termin wysiewu dla roślin oleistych to koniec lata (połowa sierpnia) do początku września. Natomiast dla wyki ozimej (kosmatej) to pierwsza dekada września, najlepiej na 1-2 tygodnie przed żytem (uprawiana jest jako roślina pastewna głównie w połączeniu z żytem).